De algemene geschiedenis van Diest in de 16e eeuw wordt reeds besproken in het artikel “Diest als Oranjestad onder bewind van het Huis van Oranje-Nassau“. In dit artikel gaan we dieper in op hoe de stad Diest er precies uitzag in de 16e eeuw.
Onderstaande kaart is, zover mij bekend, een van de oudste en tevens ook mooiste en meest gedetailleerde historische kaarten van de stad Diest. De kaarten uit die periode zijn eerder artistieke interpretaties, vooraleer men overstapte naar plattegronden vanuit het bovenaanzicht zoals we ze nu kennen. Toch beschikt deze oude tekening over een zeer hoge waarheidsgetrouwheid, die pas bij de Ferrariskaart uit de 18e eeuw voor het eerst kan geëvenaard worden.
De stad Diest wordt hier weergegeven vanaf de heuvelrug die we nu kennen als de Citadel. Centraal vooraan zien we de befaamde Toeterstoren, die de bevolking moest waarschuwen in geval van nood. Terwijl de Demer haast dwars door de stad stroomt, vanaf de Ezeldijkmolen bovenaan tot de Zichemsepoort links onderaan, zien we hoe het stadscentrum op de kaart zich voornamelijk aan de rechterkant situeert. In het midden van de kaart herkennen we ook duidelijk de grote markt en de Sint-Sulpitiuskerk. Ook de middeleeuwse stadswallen en de verschillende verdedigingstorens zijn duidelijk zichtbaar.
Centraal vooraan op de kaart zien we de Toeterstoren. Deze uitkijktoren werd bemand door leden van de Sint-Jorisgilde en waarschuwde de bevolking van Diest voor vijandelijke legers of in geval van brand.
Centraal op de voorgrond zien we de Grote Markt en de Sint-Sulpitiuskerk. Langs de oever van de Demer zien we op de Kaai ook enkele bootjes getekend. Links zien we de Minderbroederskerk die in de 19e eeuw gesloopt werd.
Ook de warandeheuvel met de oude toegangspoort is duidelijk herkenbaar. Rechts daarvan zien we ook de Sint-Janskerk nog in haar oorspronkelijke glorie. Deze zal 10 jaar later, tijdens de herovering van Diest door Willem van Oranje, grote schade oplopen, waardoor we ze nu kennen als een ruïne.