Tijdens de middeleeuwen regeerden koningen en keizers volgens een feodaal systeem. Grond werd toegedeeld door leenmannen aan verschillende leenheren in ruil voor verplichte trouw, militaire bijstand en belastinginkomsten. Zo werd Diest een “Heerlijkheid” die bestuurd werd door een “Heer” van adel. Deze stond ten dienste van een hogere leenheer die op zijn beurt ten dienste stond van de regerende vorst of keizer.
De oudste vermelding over een “Heer van Diest” stamt uit 1087. In een kroniek van Sint-Truiden wordt een zekere Otto vermeld die de titel “Heer van Diest” draagt. Hij zou op een hoogteburcht op de warandeheuvel wonen.
Historiek van de Heren van Diest:
Otto van Diest
In 1087 wordt in een kroniek van Sint-Truiden een zekere Otto, heer van Diest, vermeld die een hoogteburcht op de warandeheuvel bewoond.
Arnold I van Diest
Na de dood van Hertog Godfried II van Brabant in 1142 wordt Arnold I van Diest aangesteld als “ruwaard” oftewel bestuurder van het Hertogdom Brabant. De erfgenaam van het Hertogdom Brabant is dan immers nog maar 1 jaar oud.
Aanvankelijk ressorteerde Diest kerkelijk onder het patronaatschap van de abdij van Sint-Truiden. Arnold I moest in 1142 optreden als bemiddelaar tussen de inwoners van Diest en de Abt van Sint-Truiden, wegens een belastingskwestie. De abt had namelijk het recht voor elke haardstede (woning) een jaarlijkse belasting te eisen.
Arnold I kwam te overlijden anno 1146 bij de Slag te Ransbeek. Tot dan vormden Diest en Neerlinter één heerlijkheid. Na zijn dood werd de heerlijkheid verdeeld onder z’n twee zonen, waarbij Arnold II de nieuwe heer van Diest werd en Geeraard de nieuwe Heer van Linter.
Arnold II van Diest
Na menig conflict tussen de Heren van Diest en de Abdij van Sint-Truiden schonk Arnold II in 1163 het geestelijke bestuur van de stad aan de Abdij van Tongerlo.
Arnold III van Diest
Onder Arnold III van Diest, ondertekende Hertog Jan van Brabant in 1228 een vrijheidscharter voor de Heerlijkheid Diest. Hierdoor verkreeg Diest voortaan “stadsrechten”, wat betekende dat men onder andere het recht kreeg om markten te houden en dat men de stad mocht voorzien van een stadsomwalling.
Arnold IV van Diest
Arnold IV was gehuwd met Bertha, dochter en erfgename van de Burggraaf van Antwerpen. Ze verkregen de Heren van Diest ook het Burggraafschap van Antwerpen. Tevens gaf hij De abdij van Tongerlo toestemming om een nieuwe parochie op te richten. Niet lang daarna werd met de bouw van de Sint-Jan-de-Doperkerk gestart. In 1253 kreeg de Onze-Lieve-Vrouwekapel de status van parochiekerk zodat er nu drie parochies in de stad waren
Arnold V van Diest
In 1278 nam Arnold IV deel aan een groot riddertoernooi in Compiègne, georganiseerd door de Franse koning Lodewijk IX. Anno 1288 strijdt hij samen met zijn zoon Geeraerd mee in De Slag van Woeringen. Samen worden ze geprezen voor hun heldhaftigheid tijdens deze strijd.
Geeraerd van Diest
Geeraerd huwde met Maria, dochter van de Graaf van Loon en later met Johanna van Vlaenderen, dochter van de Graaf van Dendermonde. Doch stierf hij kinderloos waardoor hij opgevolgd werd door zijn broer.
Ten tijde van Geeraerd van Diest startte men met de bouw van de Sint-Sulpitiuskerk.
Jan van Diest
Jan van Diest was zoon van Arnold V en broer van Geerard van Diest. Hij overleed nog voor zijn vader en werd opgevolgd door z’n broer Thomas.
Thomas I van Diest
Thomas was de zoon van Arnold V en broer van Geerard en Jan van Diest. Hij werd gevangen genomen in de verloren Slag bij Baesweiler op 22 augustus 1371.((Wikipedia: Slag bij Baesweiler)) De Diestenaren dienden 2.300 daalders te betalen voor zijn vrijlating. Waarschijnlijk als tegenprestatie moest Thomas aan de ambachten van Diest het controlerecht op de financiën van de stad toestaan. Dit werd vastgelegd in een keure van 24 augustus 1374.
In het jaar 1346 krijgt de lakengilde toestemming om het oude lakenhuys te vervangen door een nieuwer lakenhuys. Zo startte men met de bouw van de Lakenhalle, momenteel het aller oudste bewaarde gebouw in Diest.((Rijksarchief te Leuven – 56/1-2 – 19))
Hendrik van Diest
Door de pest uitbraak in 1348 is de bevolking van Diest gehalveerd wanneer Hendrik in 1349 op jonge leeftijd de nieuwe Heer van Diest wordt. Om de zieken te verzorgen worden de grauwzusters ter hulp gevraagd. Anno 1360 wordt de stad voor het eerst voorzien van een volledige stadsomwalling. Hendrik van Diest huwde met Elisabeth van Horne, dochter van de toenmalige Heer van Horne.
Thomas II van Diest
Thomas II was Heer van Diest, Zelem en Hollede alsook Burggraaf van Antwerpen. In 1382 strijdde hij mee bij de slag van Rozebeke, waarna hij op het slagveld tot ridder geslagen werd. Anno 1398 kocht hij het landgoed van de Heerlijkheid Zichem, waardoor hij voortaan ook Heer van Zichem aan z’n titels mocht toevoegen.
Thomas II kwam herhaaldelijk in conflict met de Diestenaren, in zoverre zelfs dat hij in 1413 tijdelijk uit z’n heerlijke rechten werd ontzet door Antoon van Bourgondië.1
Johanna I van Diest
Na het overlijden van Thomas II van Diest kwam er een einde aan de mannelijke lijn van afstammelingen. Johanna van Diest was kleindochter van Thomas II. Ze trouwt met Jan van Loon, wiens naam haar dochter ook zal dragen.
Johanna II van Loon
Dochter van Johanna I van Diest en Jan van Loon. Echtgenote van Jan van Nassau.
Anno 1470 wordt er vlak naast de Warande een ziekenhuis/pesthuis opgericht dat later aan de Grauwzusters wordt overgedragen.
Isabella van Nassau
Dochter van Johanna Van loon en Jan van Nassau. Echtgenote van Willem van Gulik
Willem van Gulik
Echtgenote en erfgename van Isabella van Nassau.
Anno 1494 ontstond er een ambachtenopstand in de stad. Willem van Gulik probeerde de opstand gewelddadig te onderdrukken, enkele leiders van de opstand zochten steun bij de Hertog van Brabant: Filips de Schone. Deze stuurde een onderzoekscommissie met aan het hoofd Engelbrecht van Nassau.
Engelbrecht zag wel potentieel in de Heerlijkheid Diest. In 1499 overhaalde hij Willem van Gulik om een aantal bezittingen te ruilen, waaronder de Heerlijkheden van Diest, Zelem en Zichen.
De eerste mannelijke lijn afstammelingen van de Heren van Diest loopt door tot 1432. Vanaf Joanna I van Diest loopt de vrouwelijke lijn afstammelingen door tot na het overlijden van Isabella van Nassau in 1479. Haar echtgenoot, Willem van Gulik, verkoopt uiteindelijk de Heerlijkheid aan Engelbert van Nassau. Voor dit vervolg, zie de pagina: Oranje-Nassau.
Het wapen van de Heren van Diest:
Het “Wapenboek van Beyeren” bevat een ruime verzameling van middeleeuwse wapenschilden. Dit historische werk werd voltooid in 1405 maar werd gebaseerd op oudere heraldische bronnen uit de 13e eeuw. In dit boek vinden we ook het wapenschild van de Heer van Diest terug die in 1278 deelnam aan een groot riddertoernooi in Compiègne, georganiseerd door de Franse koning Lodewijk IX.
Het wapenschild van de Heer van Diest bestaat uit een goudgele achtergrond met 2 zwarte horizontale dwarsstrepen. De gele en zwarte kleur zien we ook terug in het wapenschild van de Hertog van Brabant aan wie de Heer van Diest trouw is, na het verkrijgen van stadsrechten in 1229.
Een ander middeleeuws boek waarin we het wapenschild van de “Heer van Diest” terugvinden is “De Brabantse Yeesten“.
Zo zien we hieronder 2 tekeningen van een groot riddertoernooi. De tribune op de eerste tekening is rijkelijk geïllustreerd met verschillende wapenschilden. Aan de linkerzijkant zien we een voorstelling van de strijdende partijen. Boven staat het wapenschild van King Edward I van Engeland. Daaronder staat het wapenschild van Hertog Jan van Brabant. Op de tweede tekening zien we centraal de “Heer van Diest” gehuld in goudgeel met de 2 zwarte dwarsstrepen.
Het is niet duidelijk waar of wanneer dit riddertoernooi precies plaatsvond, maar we kunnen het dateren tussen 1267 tot 1294
De Slag bij Woeringen:
Op 5 juni 1288 vind de “Slag bij Woeringen” plaats. In een oude rijmkroniek valt te lezen hoe Arnold V, Heer van Diest, en zijn zoon Geraert geprezen worden voor hun heldhaftigheid tijdens deze veldslag.
Ook de Brabantse Yeesten bevat een prachtige illustratie over deze veldslag. Centraal zien we de “Heer van Diest” strijden in gele uitrusting met 2 zwarte dwarsbalken.
Uit de geschiedenis van de Diestse Sint-Jorisgilde weten we dat de Arnold en zijn zoon Geraert van Diest werden bijgestaan door de schuttersgilde Sint-Joris.
- Bulletin de la Commission royale d’histoire. Académie royale de Belgique. Tome 159, 1993, p254
[↩]