De Schaffense Poort is een van de oudste stadspoorten van Diest die reeds deel uitmaakte van de middeleeuwse stadsomwalling. Bij de bouw van van de 19e eeuwse verdedigingsgordel rond Diest tussen 1837 en 1844 werd de Schaffense Poort volledig opnieuw heraangelegd. Momenteel is de doorgang van het poortgebouw aan de binnenzijde van de stad afgesloten wegens gevaar op vallende stenen.
Ligging
De Schaffense Poort is gelegen langs de Omer Vanaudenhovelaan tussen “Kazemat de Leuvenaar” en de Saspoort. Vanaf Schoonaerde kan je de buitenste ingang zien liggen, doch is de doorgang over het spoor afgesloten voor voetgangers en fietsers. Hierdoor is de Schaffensepoort haar functie als stadspoort sinds enige tijd verloren.
De Oude Schaffensepoort
De Schaffense Poort is een van de oudste monumentale stadspoorten van Diest die reeds deel uitmaakte van de middeleeuwse stadsomwalling. Bij de aanleg van de vestinggordel rond Diest in 1360 werden er 5 kleine stadspoorten + 5 grote stadspoorten waaronder de Schaffensepoort gebouwd.
Door de eeuwen heen werden de fortificaties van Diest meermaals (verplicht) ontmanteld en weer opgebouwd. Op onderstaande prent zien we een voorstelling van de oude Schaffensepoort rond 1800.
De huidige Schaffensepoort
Na de onafhankelijkheid van België en de daaropvolgende tiendaagse veldtocht, werd het strategisch belang van Diest nogmaals duidelijk. Daarop wordt beslist om Diest om te vormen tot een heuse vestingstad. De werkzaamheden gaan van start in 1837. De nieuwe 19e eeuwse verdedigingsgordel rond Diest omslaat ongeveer hetzelfde tracé als de oude middeleeuwse stadsomwalling. Er werden 5 stadspoorten aangelegd, waarvan 2 monumentale, namelijk de Schaffensepoort en de Antwerpsepoort.
Op onderstaande vergelijkende kaart zien we de evolutie van de oude Schaffense Poort naar de nieuwe Schaffensepoort.
Net als de Antwerpsepoort bestond de monumentale Schaffensepoort uit wachthuizen en bomvrije batterijen aan zowel de binnenwal als de buitenwal. Kenmerkend is de lange ingangstunnel die onder de hoofdwal doorloopt.
In een reisverslag uit 1852 lezen we echter dat “het oudste metselwerk der vesting met min deugdelijken baksteen uit de omgeving is gemaakt”. Verder lezen we ook dat “de gewelven niet verbonden waren met de buitensluitmuren zodat de drukking der aarde die muren van de gewelven had afgedrongen, waarvan lekken en bederf”(( Menno David van Limburg Stirum – 1863 – Aantekeningen van een uitstapje naar Engeland en België in 1852, met noten van 1862, P37))
De Schaffensepoort vandaag
Hierboven konden we al lezen dat slechts enkele jaren na de bouw er al problemen waren door de druk van de bovenwal. Het is dan ook geen verrassing dat er vandaag de dag meerdere scheuren waar te nemen zijn in de ooit zo monumentale stadspoort.
Sinds 4 December 2023 is de toestand van het poortgebouw aan de binnenzijde van de stad in zo’n slechte staat, dat het is afgesloten voor publiek, wegens risico op vallende stenen. Een eerste fase van de hoogdringende renovatiewerken zal starten in April 2024.
De slechte staat en verwaarlozing van de Schaffensepoort is echter voor vele trotse Diestenaren reeds jaren een doorn in het oog. Desondanks de stadspoort geclassificeerd is als een beschermd monument, was de stad nooit eigenaar van het gebied. Sinds enkele jaren is het Agentschap voor Natuur en Bos eigenaar van de gronden waarop zich de Schaffensepoort en Kazemat de Leuvenaar bevinden.
Toen een aantal jaar geleden de spoorwegovergang naar Schoonaerde permanent werd afgesloten voor voetgangers en fietsers, verloor de Schaffense poort daarbij ook haar functie als stadspoort. Ten gevolge hiervan raakte de stadspoort ook steeds meer in verval door vandalisme en graffiti. Zo waren er meermaals brandstichtingen aan de oude houten poorten van de opslagruimtes en bij de wachthuizen aan de Demerzijde.
Ik hoop alvast van harte dat Agentschap Natuur & Bos hun verantwoordelijkheid opneemt voor dit culturele erfgoed en samen met de Stad Diest ervoor kan zorgen dat deze enige overblijvende stadspoort van Diest, die jarenlang verwaarloosd werd, gerestaureerd én behouden kan worden voor toekomstige generaties.
