In deze blogpost lees je hoe de zoektocht naar de herkomst van het wapenschild van Diest ons brengt naar een middeleeuws riddertoernooi, waarin de Heer van Diest het opneemt tegen de Koning van Engeland.
Wij kennen het wapenschild van Diest als een zilveren schild, met 2 zwarte dwarsbalken. Sinds 1824 wordt dat schild ook vastgehouden door 2 griffoenen en is het gedekt met een gouden kroon.
Wat vele Diestenaren echter niet weten, is het wapenschild van Diest oorspronkelijk een goudkleurige achtergrond heeft. Pas in de 16e eeuw is deze gewijzigd naar een zilveren achtergrond.
Middeleeuwse Wapenrollen
Een zoektocht door de geschiedenisboeken naar de oorsprong van het wapenschild van Diest leidt ons naar middeleeuwse wapenrollen. Dat zijn verzamelingen van wapenschilden waarmee de ridders zich op het slagveld of toernooien van elkaar onderscheidden. Deze wapenrollen werden opgesteld door een Heraut, die zijn kennis van de wapenschilden gebruikte tijdens de organisatie en aankondigingen van grote riddertoernooien, maar ook in oorlogstijd de betrokkene partijen moest vaststellen.
De oudste wapenrol die ik heb kunnen terugvinden waarin het wapenschild van De Heer Van Diest opduikt stamt uit de 13e eeuw. Het Wapenboek van Wijnbergen” werd samengesteld in het jaar 1280 en vermeld Arnold IV, Heer van Diest, samen met een geel wapenschild en 2 zwarte dwarsbalken.
We vinden het wapenschild van de Heer van Diest ook terug in het 14e eeuwse Wapenboek van Bellenville. Dit wapenboek werd tussen 1367 en 1386 opgesteld door Claes Heinenszoon en zal een belangrijke bron zijn voor andere wapenboeken.
Ook in het Het wapenboek Beyeren duikt het wapen van de Heer van Diest op. Dit wapenboek werd opgemaakt tussen 1402 en 1405, door Claes Heinenszoon, die ook het Wapenboek van Bellenville samenstelde. De eerste en oudste serie uit het Wapenboek van Beyeren gaat over een riddertoernooi te Compiègne dat zou plaatsgevonden hebben in 1238. Historici vermoeden echter dat deze datum foutief overgenomen is en dit toernooi plaatsvond in 1278.
Riddertoernooi te Compiègne:
Tijdens de late middelleeuwen vonden er wel vaker grote riddertoernooien plaats. Ze werden georganiseerd ter ere van huwelijken, kroningen of andere festiviteiten. Voor de ridders was dit een manier om hun talenten te tonen. Vaak kwamen ze dan ook in een heel gezelschap naar de grote toernooien die meerdere dagen duurden en afgesloten werden met een groots banket waar de winnaars gehuldigd werden.
Zo organiseerde Koning Filip III van Frankrijk een groot riddertoernooi ter ere van het bezoek van zijn neef Charles II d’Anjou, Prins van Salermo in 1278. Op verschillende plaatsen zoals in Parijs, Amiens, Compiègne en Senlis werden er toernooien georganiseerd, die bijgewoond werden door de koninklijke familie.
Het wapenboek Beyeren dateerde dit riddertoernooi eerder op 1238, maar historici menen dat dit een fout is van de auteur van het boek. Er wordt aangenomen dat dit toernooi rond 1278 plaatsvond.
Van dit riddertoernooi is echter nog een ander handschrift bewaard gebleven, waarin de naam “Arthus, Heer van Diest” vermeld wordt. Gezien we geen Arthus of Arthur in de stamboom van de Heren van Diest terugvinden, kunnen we besluiten dat men Arnold bedoeld. Door de onzekerheid in datering is het niet duidelijk of Arnold IV, al dan niet Arnold V deelnam aan dit toernooi.
Brabantse Yeesten:
Dankzij de heraldiek uit de middeleeuwse wapenboeken, kunnen we nu het wapenschild van de Heer van Diest ook herkennen in een andere historische kroniek, namelijk de Brabantse Yeesten. In het vierde deel van deze kroniek, vinden we het wapenschild van Diest in een aantal illustraties terug. 2 van die tekeningen beelden een groot riddertoernooi uit. Een begeleidende tekst ontbreekt echter, waardoor het moeilijk te zeggen valt waar en wanneer het toernooi precies plaatsvond.
Op de eerste tekening zien we enkele adelijke dames op een houten tribune die rijkelijk geïllustreerd is met verschillende wapenschilden.
Aan de linkerzijde zien we bovenaan het wapenschild van King Edward I van Engeland. Daaronder staat het wapenschild van Hertog Jan van Brabant. Verder op de onderste rij herkennen we het schild van zijn zoon, Jan II van Brabant, gevolgd door de heren van Gaasbeek, Wezemaal, Rotselaar, Geten, Diest, Breda en Bierbeek in respectievelijke volgorde.
Het schouwspel waar deze vrouwen naar kijken wordt afgebeeld op de volgende tekening. Daar zien we een Melee. Dit is een soort van massa-toernooi waarin 2 teams een charge maken te paard en zo in formatie tegen elkaar botsen.
Helemaal centraal bovenaan herkennen we onze “Heer van Diest” gehuld in goudgeel met de 2 zwarte dwarsstrepen. Links vooraan zien we de zoon van Hertog Jan I, Jan II, herkenbaar aan de barensteel over de Brabantse Leeuw heen. Rechts vooraan zien we King Edward I, gehuld in het rood.
Aan de hand van de wapenschilden die we terugvinden kunnen we besluiten dat dit riddertoernooi waarschijnlijk tussen 1276 en 1294 heeft plaatsgevonden. In die periode was Arnold V de Heer van Diest.
Mogelijk gaat het hier om het eerder vermelde riddertoernooi van Compiège, maar het kan echter ook een ander riddertoernooi uit die tijd geweest zijn.
Wat we wel met enige zekerheid kunnen besluiten is dat de toenmalig Heer van Diest, het samen met de Hertog van Brabant opgenomen heeft tegen de Engelse Kind Edward I. Wie deze melee echter gewonnen heeft is niet duidelijk.
Dat het tijdens zo’n melee er hard aan toe kan gaan blijkt in 1294 op een toernooi in Bar-Le-Duc. Hertog Jan I van Brabant, raakt tijdens zo’n toernooi dodelijk gewond.
Riddertoernooi te Mons, 1310
Volgens het Wapenboek van Beyeren werd er in 1310 wederom een groot riddertoernooi te Mons gehouden. Ook hier is Jan II, de nieuwe Hertog van Brabant aanwezig, samen met zijn beste Brabantse Ridders, waaronder ook de Heer van Diest. Gezien het jaartal moet dit Geeraerd van Diest geweest zijn. Aan het vlaggetje boven het wapenschild kunnen we afleiden dat de Heer van Diest een Baanderheer was die z’n eigen baander mocht dragen in oorlogstijd.
Toernooihelmen
Het Wapenboek van Gelre (1395-1402) werd opgesteld door Claes Heinenszoon, die tevens ook het Wapenboek van Beyeren en het Wapenboek van Bellenville samenstelde. In dit wapenboek vinden we niet alleen het wapenschild van de heer van Diest terug, maar ook een afbeelding van de toernooihelm.
Bovenop de helm van de Heer van Diest, zien we hoofd van een man met een lange baard. Opvallend is de donkere huidskleur van deze man. Wanneer we door het wapenboek bladeren zien we dat er meerdere ridders een hoofd bovenop hun helm hebben.
Vooralsnog is het me niet duidelijk wat de betekenis achter deze helmkeuze van de Heer van Diest is. Denk je meer hierover te weten, laat dan een berichtje achter in de commentaar-sectie onder deze blogpost.
Bergshammar Wapenboek
Ook in het Het Bergshammar wapenboek (1441 en 1456) vinden we dezelfde toernooihelm terug. Dit wapenboek werd opgesteld door een onbekende auteur die onder andere het wapenboek van Gelre als bron gebruikte.
Bronnen:
- De Brabantse Yeesten Deel IV https://belgica.kbr.be/
- https://burgundiannobility.wordpress.com/tag/brabantsche-yeesten/
- http://wappenwiki.org/index.php/Tournoi_de_Compiegne
- Wapenboek Gelre: https://uurl.kbr.be/1733715